کتاب «امر به معروف و نهی از منکر (نظارت همگانی)» اثر آیت الله محسن مجتهدشبستری در ۲۴۸ صفحه به همت مؤسسه بوستان کتاب به چاپ دوم رسید.

وظیفه هر مسلمانی حتی المقدور بیدار کردن غافلان و دعوت کردن مردم به نیکی ها و بازداشتن دیگران از زشتی ها و ناهنجاری‌هاست. در شرایط کنونی لازم است فریضه امر به معروف و نهی از منکر فراتر از سخنرانی‌ها و شعارهای احساسی وارد متن زندگی مردم و به خصوص مسئولان شود، چرا که اگر این فریضه به طور صحیح و جدی با رعایت شرایط و مراتب آن احیا و عملی شود، می‌تواند از بروز فجایع اخلاقی جلوگیری کند و سدی در برابر ناهنجاری‌ها و مفاسد اجتماعی باشد.

کتاب پیش رو درس گفتار خارج فقه آیت الله مجتهد شبستری است که عمدتا با محوریت باب امر به معروف کتاب شریف تحریرالوسیله صورت‌بندی شده است.

این کتاب به روش فقهی آداب و شرایط این فریضه دینی را توضیح می دهد. 

ساختار اثر

این اثر در ۵ فصل تألیف شده است؛ در فصل اول این اثر با عنوان «چیستی امر به معروف و نهی از منکر» ضمن بیان مباحث مفهومی و گونه‌های امر(مولوی، ارشادی، وجوبی، استحبابی، کفایی، عینی، شرعی و عرفی) و نهی(ارشادی، مولوی، تحریمی، تنزیهی، شرعی، عرفی، کفایی، عینی، تکلیفی، وضعی، عملی، تشریعی، تعیینی، تخییری، اصلی، طبیعی، مطلق و مقید) تشریح شده است.

در ادامه این فصل، ضمن بیان مصادیق معروف در گفتمان قرآن، مصادیقی در گستره وسیع و قلمرو معروف و منکر (فردی، خانوادگی، اجتماعی و اخلاقی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی) برشمرده شده و پس از بیان چیستی معروف در کلام امیر مؤمنان(ع) و چرایی گرایش انسان به معروف از نگاه قرآن، مباحثی از جمله هم افزایی معروف‌ها، منکر در گفتمان دینی، نسبت معروف و منکر با مستحب و مکروه، و مصادیق منکر در قرآن اشاره شده و در ادامه نیز انواع منکر عرفی  (فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

نویسنده در فصل دوم که با عنوان «اهمیت امر معروف و نهی از منکر از دیدگاه آیات و روایات» به رشته تحریر درآمده، ضمن اشاره به این واجب در متون دینی، به کارکرد این فریضه در متون دینی و نیز در کلام پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) پرداخته است.

«وجوب امر به معروف و نهی از منکر» عنوان سومین فصل از کتاب حاضر است که در این فصل پس از اشاره به سه نظریه در این راستا، ادله عینی بودن وجوب امر و نهی، نقد دلایل عینی بودن وجوب، وجوب امر معروف در واجبات و استحباب در مستحبات، وجوب نهی از منکر در محرمات و مکروهات، نظر امام خمینی(ره) در وجوب امر و نهی، وجوب توصلی در امر و نهی، وجوب نهی در برابر گناه کبیره و صغیره، و نهی از مقدمات حرام تشریح شده است.

در فصل بعدی با عنوان «شرایط امر به معروف نهی از منکر»، پنج شرط از این شروط به تفصیل به رشته نگارش درآمده است.

در پنجمین و آخرین فصل از کتاب حاضر که به «مراتب امر به معروف و نهی از منکر» پرداخته، پس از بیان مطلبی با عنوان نهی از منکر قلبی یا انکار قلبی، به سه مرحله انکار قلبی، امر و نهی لسانی، و انکار یدی اشاره و در این راستا نظر علما و فقها در خصوص این مراتب مباحثی مطرح شده است. 

برشی از اثر

رأی امام خمینی(ره) در نهی از منکر قلبی

امام خمینی(ره) در تحریرالوسیله می‌نویسند: در وقتی عمل منکری و یا ترک معروفی ببیند انزجار قلبی و ناراحتی درونی خود را با قیافه خود اظهار بدارد و به او بفهماند که باید آن منکر را ترک کند و آن معروف را انجام دهد.

همین اظهار انزجار درجاتی دارد؛ از جمله: ۱. چشم خود را ببندد ۲. چهره خود را عبوس کند (اخم کند)، ۳. صورت در هم کشد ۴. صورت برگرداند ۵. همه بدن خود را برگرداند ۶. با شخص مرتکب ترک مراوده کند، و امثال این گونه رفتارها.

ایشان در ضرورت رعایت درجات نیز می‌فرماید: اگر احتمال دهد که با نشان دادن مرتبه اول از عکس‌العمل طرف متنبه شده از منکر دست برداشته و یا معروف را انجام می‌دهد، جایز نیست مرتبه دوم را انجام دهد، در همان مرتبه نیز واجب است به درجه پایین‌تر آن کفایت کند و آسان‌تر آن را انجام دهد. مخصوصاً در جایی که تشخیص دهد اگر مرتبه شدیدتر را انجام دهد، از طرف مقابل هتک حرمت می‌شود. در این صورت تعدی از مقدار لازم جایز نیست؛ مثلاً اگر احتمال دهد که تنها با بستن چشمانش مطلوب حاصل می‌شود، و طرف مطلب را می‌فهمد، جایز نیست مرتبه بالاتر را از خود نشان دهد. مستند امام راحل(ره) در صدور این رأی برخی روایات حضرات معصومین(ع) است.

علاقه مندان برای تهیه این کتاب می توانند به نشانی اینترنتی مؤسسه بوستان کتاب به آدرس www.bustaneketab.ir  مراجعه کنند.